Không chỉ có 2 bài có tính cột mốc về Biển Đông và quan hệ Việt-Mỹ, số báo Oct 4 của The Economist có một series...

Không chỉ có 2 bài có tính cột mốc về Biển Đông và quan hệ Việt-Mỹ, số báo Oct 4 của The Economist có một series Special Reports rất quan trọng về xu hướng kinh tế thế giới trong vài thập kỷ tới. Những bài này cần thiết cho bất kỳ ai muốn lập chiến lược/kế hoạch dài hạn, cho một quốc gia, một doanh nghiệp, hay ngay cả cho gia đình mình.

Bài báo đầu tiên trong series này (link bên dưới) cho rằng thế giới sắp, hoặc có thể đã bước vào giai đoạn đầu tiên của cuộc cách mạng công nghiệp (industrial revolution) thứ ba. Cuộc cách mạng thứ nhất bắt đầu khi đầu máy hơi nước ra đời cuối thế kỷ 18, cuộc cách mạng thứ hai vào đầu thế kỷ 20 khi điện lực, cơ giới, dây chuyền sản xuất được phát minh. Cuộc cách mạng lần thứ ba này dựa trên công nghệ thông tin và truyền thông (information and communication technology - ICT).

Trước thế kỷ 18, dù nhiều vương triều/đế chế khác nhau hưng thịnh rồi suy tàn, qui luật phát triển chung vẫn là chiếm đoạt tài nguyên. Sau cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, chủ nghĩa tư bản hoang dã ra đời với sự dịch chuyển từ tích tụ tài nguyên sang tích luỹ tư bản. Cuộc cách mạng lần hai đã chuyển hướng phát triển dựa vào tăng productivity thông qua khoa học và công nghệ. Xã hội tư bản hoang dã mà Karl Marx chứng kiến đã dần dần được thay bằng liberal capitalism với phúc lợi nhà nước và gia tăng bình đẳng giữa các tầng lớp, chủng tộc, giới tính, thậm chí cả các khuynh hướng tình dục.

Phong trào cộng sản trong thế kỷ 20 lúc đầu có ảnh hưởng mạnh mẽ cuối cùng cũng không để lại dấu ấn sâu đậm trong tiến trình phát triển nhân loại. Dù bức tường Berlin đến tận năm 1989 mới sụp đổ và đến nay thế giới vẫn còn vài quốc gia dán nhãn cộng sản, tư tưởng Marx đã mất tính hấp dẫn (intellectual attractiveness) ngay từ giữa thế kỷ 20. Nếu không có vũ lực quân đội và mật vụ, cộng với hệ thống tuyên truyền và bưng bít thông tin, tôi không nghĩ khối XHCN có thể tồn tại lâu như vậy. Nói một cách đơn giản communism không có cửa cạnh tranh sòng phẳng với liberal capitalism sau khi cuộc cách mạng công nghiệp lần hai diễn ra.

Nhưng Francis Fukuyama đã sai lầm khi cho rằng liberal capitalism là điểm cuối cùng của văn minh loài người. Không kể chủ nghĩa khủng bố/dân tộc cực đoan mà cũng sẽ đi vào lịch sử nhân loại như một footnote chứ không để lại dấu ấn, Fukuyama đã không nhìn thấy cuộc cách mạng công nghiệp lần ba và thời đại ICT đang đến gần. ICT không chỉ đem đến iPhone và Facebook, nó có thể thay đổi căn bản nền tảng kinh tế và xã hội loài người. Elon Musk, trả lời phỏng vấn của Walter Isaacson, cho rằng AI và robot sẽ đủ sức xoá sổ loài người trong tương lai như chúng ta hiện đang bấm nút xoá spams. Chưa cần tưởng tượng đến cái bi kịch đó, một điều rõ ràng là ICT (với AI, robot, big data) sẽ đem đến những thay đổi vô cùng lớn lao, không thể kém cạnh so với những thay đổi mà đầu máy hơi nước hay điện khí hoá đã đem lại trong hai cuộc cách mạng công nghiệp trước đây.

Một thực tế là đa số dân chúng vẫn tin vào những lời tiên tri của bà Vanga hay những câu sấm Trạng Trình hơn là dự báo của các chuyên gia, tiến sĩ, chiến lược gia... Bởi vậy trừ khi bạn là Elon Musk hay Jack Ma hay ... Đặng Lê Nguyên Vũ, cách tốt nhất là không dự đoàn gì về thế giới vài chục năm nữa. Đây là cách tiếp cận của loạt Special Reports này. The Economist không đưa ra dự báo cụ thể mà chỉ phân tích một số vấn đề, lĩnh vực mà ICT sẽ có ảnh hưởng sâu đậm. Những topic mà họ đề cập đến là: productivity, labor, education, inequality, housing, cho cả policy makers lẫn những bậc cha mẹ muốn định hướng tương lai cho con cái.

Tôi đã bookmark loạt bài này vào ngày 1/1/2025 trong Google Calendar để đến lúc đó đọc lại xem các phân tích của The Economist đúng sai thế nào (hi vọng đến lúc đó dịch vụ này vẫn còn tồn tại và account của tôi chưa bị hacked). Nhưng từ giờ tới đó chắc chắn tôi sẽ phải cân nhắc những ảnh hưởng của ICT vào các kế hoạch dài hạn trong công việc, gia đình, xã hội. Thay piano lessons bằng programming skills hay watching Frozen bằng playing Minecraft, anyone?
http://www.economist.com/news/special-report/21621156-first-two-industrial-revolutions-inflicted-plenty-pain-ultimately-benefited