Trong khi ở VN mọi người mới chỉ quan tâm đến liệu Uber là công ty cung cấp dịch vụ vận tải hay là công ty cung cấp...

Trong khi ở VN mọi người mới chỉ quan tâm đến liệu Uber là công ty cung cấp dịch vụ vận tải hay là công ty cung cấp platform công nghệ, ở các nước vấn đề nóng nhất liên quan đến Uber là surge pricing. Nói nôm na là giá dịch vụ của Uber thay đổi tùy theo nhu cầu, có thể tăng gấp rưỡi , gấp đôi, hay thậm chí gấp 6-7 lần giá bình thường mà họ quảng cáo.

Surge pricing chính là lý do thứ tư (d) giúp cho Uber có thể cung cấp dịch vụ taxi với giá (bình thường) rẻ hơn so với các hãng taxi truyền thống. Có thể dễ dàng thấy mức giá mà Uber quảng cáo trên website thực ra là giá tối thiểu, cho nên để so sánh chính xác phải tính giá trung bình (giá tối thiểu cộng với giá khi có surge pricing). Mức giá trung bình này (nếu tính được) chắc chắn cao hơn giá mà Uber quảng cáo và chưa chắc đã rẻ hơn giá của các hãng taxi khác.

Nhưng vấn đề không nằm ở chỗ đó. Dù còn rất lâu mới đủ số liệu để tính mức giá trung bình, ngay cả khi loại trừ 3 lý do đầu (a/b/c) mà tôi đã thảo luận trong entry trước, theo tôi chỉ cần với surge pricing thôi Uber cũng có thể cung cấp dịch vụ với giá rẻ hơn. Điều này liên quan đến 2 khái niệm trong kinh tế học: price discrimination và spare capacity.

Những ai đã từng học qua microeconomics hẳn còn nhớ phần consumer's surplus (phần tam giác nằm bên dưới demand curve) là phần lợi ích kinh tế mà một số người tiêu dùng được hưởng vì market price thấp hơn willingness to pay của họ. Tất cả các doanh nghiệp khi bán sản phẩm/dịch vụ đều muốn có thể phân biệt được từng loại khách hàng và bán với các mức giá khác nhau phù hợp với willingness to pay của từng người. Bằng cách đó doanh nghiệp sẽ lấy được phần consumer's surplus cho mình, hình thức bán hàng này gọi là price discrimination.

Vấn đề là price discrimination luôn bị xã hội cho là xấu, nhiều nước có luật chống một số hình thức price discrimination, ví dụ như luật cấm price gouging (i.e. tăng giá khi supply bị thiếu). Trên thực tế bang New York đã điều tra xem liệu hình thức surge pricing của Uber có phải là hành vi price gouging bị bang này cấm hay không. Cho đến nay Uber đã thành công trong việc thực hiện hình thức price discrimination này cả về mặt luật pháp lẫn dư luận xã hội. Uber giữ được surge pricing ở tất cả những nơi họ cung cấp dịch vụ, và quan trọng hơn người tiêu dùng đã dần dần coi đây là điều tất yếu.

Khi Uber thu được phần consumer's surplus, họ có thể sử dụng nó để trợ giá cho phân khúc giá thấp. Nhưng quan trọng hơn khi áp dụng surge pricing Uber điều chỉnh được supply (và demand) của mình dễ dàng hơn các đối thủ cạnh tranh. Lấy ví dụ khi thời tiết xấu lượng khách hàng đi taxi tăng lên, với mức giá tăng gấp 2-3 lần bình thường Uber có thể dễ dàng tăng lượng xe của mình đáp ứng cho demand tăng cao. Trong khi đó các hãng taxi truyền thống buộc phải có một số taxi dự trữ (spare capacity) dành cho những lúc như vậy. Việc phải có spare capacity buộc các hãng taxi phải có mặt bằng giá cao hơn.

Nhưng không chỉ có vậy, với surge pricing Uber chủ động làm giảm demand cho dịch vụ của mình ở những thời điểm demand chung trên thị trường tăng lên (vd thời tiết xấu). Vô hình chung đẩy những bực bội của khách hàng (vì phải chờ đợi lâu) sang các hãng taxi khác, gián tiếp buộc những hãng này phải tăng spare capacity. Có thể nói Uber được các hãng taxi truyền thống "piggyback" ở những thời điểm demand tăng cao. Tất nhiên Uber sẽ mất lợi thế này nếu các hãng taxi khác cũng áp dụng surge pricing, nhưng điều này không dễ vì công nghệ tổng đài hiện tại không/khó tính toán được (và nhanh) lượng demand/supply trên thị trường như app/server của Uber.

Là một nhà kinh tế tôi ủng hộ price discrimination nói chung và surge pricing nói riêng, với điều kiện thị trường có cạnh tranh chứ không phải để Uber một mình một chợ. Sự xuất hiện của Uber với surge pricing là một cột mốc quan trọng trong kinh tế học. Surge pricing/price discrimination chỉ thực hiện được khi thông tin về thị trường đủ nhiều và đủ nhanh, hệ thống GPS/app/server của Uber đáp ứng được yêu cầu này. Có thể nói đây là một trong những ứng dụng của big data đầu tiên vào kinh tế, tương lai sẽ còn nhiều ứng dụng khác trong các lĩnh vực kinh doanh khác.

Sự xuất hiện của Uber còn đánh dấu một cột mốc khác, liên quan để sharing economy mà anh Phu Nguyen Van đã có lần viết. Cả price discrimination và sharing economy đều có lợi cho nền kinh tế, xét trên góc độ resource use/allocation. Có thể nói đây là một tác động rất lớn của cuộc cách mạng ICT đến kinh tế. Bàn tay vô hình (price information) của Adam Smith có thể sẽ dần dần được information flow/big data thay thế. Ngày đó chắc chắn còn rất xa, nhưng khởi điểm của nó đã bắt đầu bằng những dịch vụ/doanh nghiệp như Uber.
http://www.businessinsider.com.au/new-york-attorney-general-on-uber-2014-4