Podcast này của NPR nhắc lại một ý mà nhiều người đã nói: sự lúng túng và bất lực của chính phủ TQ khi thị trường chứng khoán nước này chao đảo làm nhiều người lo lắng về năng lực điều hành kinh tế của các lãnh đạo TQ hiện tại. Nhưng có một điểm chưa thấy ai đề cập đến.
Cách đây chưa lâu có một số ý kiến khen ngợi mô hình kinh tế/chính trị TQ. Đại khái người ta cho rằng hệ thống dân chủ kiểu phương Tây có khi không tốt/hiệu quả bằng một hệ thống tập quyền với meritocracy mà điển hình là TQ (và Singapore). Human rights không quan trọng nếu xã hội nghèo đói hoặc tự do thái quá (kiểu Charlie Hebdo) không tốt bằng social harmony. Những ngày này không còn thấy ai ca ngợi "mô hình" TQ nữa.
Vấn đề không phải ở sự biến động nhất thời của thị trường chứng khoán hay một vài chỉ số kinh tế vĩ mô. Điều quan trọng mà một thể chế authoritarian/state capitalism thiếu, dù nó có thể có vài thập kỷ phát triển thần kỳ, là tính chất robustness - hay mượn thuật ngữ của Nassim Taleb - anti-fragility của một nền kinh tế thị trường thuần tuý. Các nước phương Tây đã từng có những vụ khủng hoảng/suy thoái lớn hơn những gì đang xảy ra ở TQ rất nhiều nhưng nội tại những xã hội đó có thể tự động giải quyết mà không cần phải có một thay đổi căn bản trong cấu trúc thượng tầng.
Trong khi đó sự sụp đổ của LX và khối XHCN, hay ngay như những cải cách được coi là thành công của TQ và VN trong thập kỷ 70-80 cho thấy những hình thái xã hội này rất "fragile" khi phải đối mặt với khủng hoảng. Cấu trúc top-down của xã hội/nền kinh tế TQ (và VN) đặt gánh nặng (và trách nhiệm) rất lớn lên những người lãnh đạo khi nền kinh tế gặp khó khăn, bất chấp họ có khả năng/năng lực giải quyết hay không. Đó là chưa kể khi hệ thống meritocracy mà TQ vẫn rêu rao là hiệu quả hơn liberal democracy hoá ra chẳng promote được những người thực sự tài năng vào vị trí lãnh đạo. Nếu meritocracy thực sự sàng lọc nhân sự tốt cho hệ thống chính trị, tạo sao Tập Cẩm Bình phải cố công "đập ruồi, đả hổ"? Tại sao những lãnh đạo "ưu tú" của TQ bây giờ lúng túng như gà mắc tóc chẳng biết làm gì với thị trường chứng khoán?
Cả podcast của NPR lẫn một bài báo mới đây của The Economist đều cho rằng lời giải cho TQ là private sector, là một nền kinh tế thị trường tự do với sự can thiệp tối thiểu của nhà nước, và một tầng lớp middle class mà chắc rằng tư tưởng (western) democracy sẽ càng ngày càng lấn át Confucius' harmony. Biết đâu Francis Fukuyama đã đúng, liberal democracy cùng với market economy sẽ là hình thái văn minh cuối cùng.... trước khi homosapiens bị xoá sổ bởi robot+AI như Elon Musk/Stephen Hawking lo ngại.
http://www.npr.org/sections/money/2015/09/09/438948679/episode-649-china-china-china
http://www.npr.org/sections/money/2015/09/09/438948679/episode-649-china-china-china
Dongnguyen
ReplyDelete