Trước hết tôi xin lỗi đã đưa ra một số thông tin không chính xác trong entry trước.

Trước hết tôi xin lỗi đã đưa ra một số thông tin không chính xác trong entry trước. Tôi đã lấy thủy điện và gas turbine làm ví dụ các loại nhà máy chạy base load trong một hệ thống điện, điều này không đúng trong một lưới điện quốc gia hiện đại. Một số bạn, chắc chắn có chuyên môn hơn tôi về hệ thống điện, cho biết base load thường do nhiệt điện chạy than hoặc điện hạt nhân đảm trách, còn peak load do gas turbine (open cycle) và thủy điện cung cấp. Gần đây năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời...) phát triển làm tình hình phức tạp hơn, những nhà máy điện base load truyền thống phải thu hẹp nhường chỗ cho những loại năng lượng mới.

Dẫu sao các hệ thống điện quốc gia vẫn chưa giải quyết được 2 vấn đề trọng yếu là peak load thường cao hơn rất nhiều base load và điện năng không/chưa dự trữ được (ở mức độ xóa bỏ được chênh lệch peak/off-peak). Bởi vậy hệ thống điện luôn phải có một lượng công suất phát dự phòng chỉ đưa vào hoạt động trong thời gian peak load. Điều này sẽ đẩy chi phí phát điện trung bình cao lên vì hiệu quả sử dụng những nhà máy chạy peak load rất thấp.

Tất nhiên một thị trường điện phát triển sẽ có nhiều hình thức hợp đồng để giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia và cân bằng lợi nhuận cho các nhà đầu tư dù vào peak hay base load. Tuy nhiên tổng thể xã hội vẫn bị thiệt hại cho đến khi nào chênh lệch peak-base không còn đáng kể. Song song với việc nghiên cứu các công nghệ dự trữ điện năng, một giải pháp đang được nhiều quốc gia triển khai là áp dụng giá điện khác nhau tùy theo giờ sử dụng của end-users.

Về mặt microeconomics, hình thức giá này (giá cao trong thời gian peak load, giá thấp cho base load) gián tiếp phân chia hệ thống điện thành hai phân mạng có average cost khác nhau (hệ thống giá trước đây tính average cost chung cho cả peak lẫn base load). Thay vì dùng price discrimination như trong hệ thống giá bậc thang, hệ thống này tập trung vào cost differentiation. Điều này cho phép xác định giá cho hai phân mạng độc lập với nhau tùy thuộc vào công nghệ và demand của từng phân mạng, vd giá cho base load giảm dần trong khi peak load tăng dần.

Về khía cạnh macro, khi giá peak load tăng cao nhu cầu điện cho những thời điểm này sẽ giảm (so với trước đây) nên qui hoạch hệ thống điện quốc gia sẽ không cần nhiều công suất dự trữ như trước, nghĩa là hiệu quả của hệ thống điện cho toàn xã hội tăng lên. Nếu hệ thống điện cạnh tranh, hoặc được regulated đúng cách, gia tăng hiệu quả của phía cung sẽ dẫn đến giá điện giảm cho người tiêu dùng. Economic resources đáng ra phải sử dụng cho spare capacity sẽ được dùng cho việc khác có ích hơn.

Đã có một số nghiên cứu cho thấy hiệu quả kinh tế của hệ thống hai giá điện phụ thuộc vào thời gian sử dụng trong ngày (peak vs off-peak) khá lớn, kể cả đã trừ đi chi phí thay đồng hồ điện cho end-users. Con số cụ thể cho VN phải có nghiên cứu thấu đáo, ngay cả xác định mức chênh lệch giá thế nào cho tối ưu cũng cần có khảo sát chi tiết nhu cầu và công nghệ sử dụng điện của end-users. Những việc này, và cả quá trình thay đồng hồ điện khá tốn kém, nên được giao cho các công ty bán lẻ thực hiện trong một môi trường cạnh tranh. Thị trường luôn là một cơ chế giải bài toán phân bổ resources hiệu quả nhất, trong đa số trường hợp.

Tóm lại khuyến nghị của tôi về cơ chế giá điện cho VN là nên hướng tới mô hình 2 giá tách biệt cho peak vs off-peak thay vì giá bậc thang. Nên sớm hình thành thị trường các công ty tư nhân bán lẻ điện cho người tiêu dùng. Để những công ty đó tự định giá trong một môi trường cạnh tranh. Đừng ngại một số kinh nghiệm của California (Mỹ) hay Victoria (Úc) giá bán lẻ tăng lên (trong ngắn hạn) sau khi tự do hóa thị trường. Lợi ích lâu dài cho xã hội là một hệ thống điện hiệu quả hơn và một nền kinh thị trường không cần "định hướng XHCN" thông qua những SOE lớn như EVN.