Ngôn ngữ là một ví dụ điển hình của "networking effect": càng nhiều người nói một thứ tiếng thì người ta càng có...

Ngôn ngữ là một ví dụ điển hình của "networking effect": càng nhiều người nói một thứ tiếng thì người ta càng có nhiều incentive học thứ tiếng đó, dẫn đến nó sẽ tiếp tục lan rộng. Một ngôn ngữ khi đạt mức độ phổ biến nào đó sẽ được gọi là một "Lingua Franca", nghĩa là ngôn ngữ mà khi hai người không thể nói chuyện trực tiếp với nhau sẽ sử dụng làm công cụ trung gian. Lingua Franca có thể kể đến tiếng Ba Tư, A-rập, Latin, Hán, Nga, Pháp, Đức, và tất nhiên là tiếng Anh. Môt ngôn ngữ trở thành Lingua Franca qua ba kênh chính: bành trướng quyền lực (chính trị), bành trướng kinh tế (trade), bành trướng tôn giáo. Esperanto chưa bao giờ trở thành một Lingua Franca vì thiếu cả ba yếu tố đó.

Ở thời điểm hiện tại tiếng Anh là Lingua Franca gần như duy nhất trên toàn thế giới. Nhiều người trích dẫn thống kê cho rằng tiếng Anh không phải là ngôn ngữ được nhiều người sử dụng nhất, thực ra đó là nói về khái niệm "mother tongue" chứ không phải về Lingua Franca. Có khoảng 330 triệu người sinh sống ở các quốc gia mà tiếng Anh là mother tongue nhưng có hơn một tỷ người nói tiếng Anh như Lingua Franca. Không ngôn ngữ nào có thể cạnh tranh với tiếng Anh trong vai trò Lingua Franca, kể cả Mandarin của TQ hay Hindi của Ấn Độ. Nếu coi học ngoại ngữ là để có phương tiện giao tiếp trong các hoạt động chính trị, ngoại giao, kinh doanh, khoa học, nghệ thuật, giải trí, nghĩa là học một Lingua Franca chứ không phải học/tìm hiểu một nền văn hoá khác, thì học tiếng Anh là điều kiện cần và đủ.

Nhưng theo tác giả Nicholas Ostler vai trò Lingua Franca của tiếng Anh đang thu hẹp dần, không phải vì tiếng Trung hay một ngôn ngữ nào khác sẽ thay thế nó. Nhà ngôn ngữ học này dự đoán tiếng Anh sẽ là Lingua Franca cuối cùng của nhân loại vì sự phát triển của công nghệ sẽ xoá nhoà rào cản ngôn ngữ (trong vai trò công cụ giao tiếp). Trong cuộc tranh luận về chữ Hán (Nôm) dạo trước tôi khá ngạc nhiên không ai nêu ra vai trò của công nghệ. Sẽ chẳng lâu nữa khi đứng trước một câu hoành phi chữ Hán một bạn trẻ người Việt/người Mỹ/người Nga chỉ cần đưa smartphone lên là có ngay một bản dịch hoàn hảo, bonus thêm vô vàn thông tin bổ sung mà ngay cả một chuyên gia Hán Nôm cũng chưa chắc đã biết. Thậm chí khi wearable technology phát triển, ngôn ngữ dù dưới dạng viết hay nói sẽ được thông dịch realtime qua những thể loại Google glass, Microsoft Hololens, Facebook Oculus hay các công cụ còn tiện lợi hơn thế nữa.

Tất nhiên từ giờ tới khi đó chúng ta vẫn cần học một Lingua Franca và đó phải là tiếng Anh. Quan điểm của tôi là nếu dạy ngoại ngữ trong trường học với mục tiêu trang bị Lingua Franca cho học sinh thì nhà nước chỉ cần dậy tiếng Anh là đủ, ai có nhu cầu/ý thích học thêm một ngôn ngữ nào đó cứ việc tự bỏ tiền ra học bên ngoài hệ thống giáo dục phổ thông bắt buộc của nhà nước. Trường (phổ thông) nào muốn dạy thêm tiếng Trung, tiếng Nga thì cứ tổ chức dạy ngoài giờ như một môn ngoại khoá cho những học sinh có nhu cầu. Tất nhiên chi phí cho việc dạy/học những ngôn ngữ đó phải do nhà trường và học sinh tự lo, ngân sách nhà nước không thể ôm đồm quá nhiều, chỉ nên chi cho những gì thực sự cần thiết (ở đây là dạy một Lingua Franca).

Cuối cùng tôi xin đưa ra một dự đoán trái với Nicholas Ostler: sau tiếng Anh sẽ còn một Lingua Franca khác. Nhưng đó không phải là công cụ giao tiếp giữa người với người, thậm chí người với alien từ một Proxima Centauri nào đó, cái đó đã có công nghệ giải quyết. Lingua Franca đó sẽ là công cụ giao tiếp giữa người với máy, hay nói nôm na là một "ngôn ngữ lập trình". Bởi vậy Bộ GD muốn dạy gì thì dạy nhưng xin đừng quên dạy một ngôn ngữ lập trình cho học sinh. Đó phải là môn bắt buộc và dạy từ rất sớm (mẫu giáo hay cấp 1).


http://www.economist.com/node/17730434