Hôm rồi đọc tin Tổ Tư vấn Kinh tế của thủ tướng Phúc được thành lập ngồi vắt óc cũng không thể nhớ ra các thủ tướng...

Hôm rồi đọc tin Tổ Tư vấn Kinh tế của thủ tướng Phúc được thành lập ngồi vắt óc cũng không thể nhớ ra các thủ tướng Úc có tổ tư vấn tương tự không. Anh, Pháp, Đức, Nhật hiện tại cũng chẳng có tổ tư vấn kinh tế như vậy cho thủ tướng hay tổng thống.

Có lẽ trong số các nước phát triển giống tổ tư vấn của VN nhất là CEA của tổng thống Mỹ. Nhưng CEA có một điểm khác biệt quan trọng là họ làm việc fulltime như một bộ phận của Executive Office of the President (EOP) chứ không phải kiêm nhiệm như Tổ Tư vấn VN. Mặc dù họ cũng là "advisor" nhưng làm việc như staff economist phân tích số liệu và dự báo kinh tế chứ không đơn thuần "tư vấn" chính sách chung chung. CEA hàng năm viết Economic Report of the President chi tiết không kém gì các report của IMF hay WB. Có điều dự báo kinh tế của CEA thường over-optimistic nên hay bị giới kinh tế đem ra chế diễu. Tuy vậy giới academic economist của Mỹ vẫn luôn ước mơ được mời vào CEA, nhiều tên tuổi lớn đã từng là tham gia CEA như Stiglitz, Feldstein, Krugman, Mankiw, Bernanke, Romer.

Bên cạnh CEA trong EOP còn 2 bộ phận nữa chuyên về kinh tế là National Economic Council (NEC) và Office of Management and Budget (OMB). Trong khi CEA lo về khía cạnh học thuật nên toàn professor/PhD ngồi trong đó, NEC phụ trách việc hoặc định và triển khai các chính sách kinh tế (sau khi được CEA phân tích) nên cần những người có kinh nghiệm quản lý và kỷ năng chính trị. Chair của NEC là tổng thống nhưng lãnh đạo thực tế là Director, thường là người rất thân cận với tổng thống (hiện tại là Gary Kohn). NEC phải thường xuyên liên hệ với Treasury và Congress, vd như vấn đề debt ceiling, tax policy. Có thể coi CEA Chair là chief economist còn NEC Director là COO của Nhà Trắng (về mặt kinh tế).

OMB chuyên lo về lập và theo dõi budget (để xin QH duyệt rồi giao cho Treasury thực hiện). OMB cũng cần kiến thức chuyên môn kinh tế (để dự báo) nên đôi khi cũng do các PhD phụ trách (Alice Rivlin, Peter Orszag) nhưng thường vẫn cần những người có khả năng "chạy" về mặt chính trị để thuyết phục QH (Jack Lew, Mick Mulvaney). Cũng giống CEA dự báo kinh tế của OMB thường rất lạc quan để số ngân sạch được "đẹp". OMB Director có thể coi là CFO của Nhà Trắng.

Dự báo kinh tế chính xác và uy tín nhất (trong số các cơ quan công quyền Mỹ) thuộc về CBO. Mặc dù tên là Congressonal Budget Office, cơ quan này làm các thể loại phân tích dự báo kinh tế rất rộng chứ không chỉ liên quan đến budget. Cơ quan này luôn giữ quan điểm chính trị trung lập (non-partisan) và hoạt động như một đơn vị hành chính (bureaucrat) hay một think tank độc lập chứ không thay đổi nhân sự như CEA/NEC theo đảng cầm quyền. Trong vụ tranh cãi về Obamacare/Trumpcare gần đây, đánh giá của CBO luôn được coi là khách quan và trung thực nhất. Năm ngoái tôi có tư vấn cho một dự án nâng cao năng lực của VN là nên cho cán bộ sang học kinh nghiệm của CBO.

Ngoài ra hệ thống Federal Reserves của Mỹ cũng có những nhóm kinh tế gia cực giỏi, cả phân tích lẫn dự báo. Nhưng Fed gần như độc lập hoàn toàn với chính phủ Mỹ nên không thể coi họ là "tư vấn" được.