Giới kinh tế học Pháp năm nay thắng lớn.

Giới kinh tế học Pháp năm nay thắng lớn. Đầu năm Thomas Piketty nổi lên như một rock star, cuối năm Jean Tirole đoạn Nobel kinh tế. Một điều thú vị là 2 nhà kinh tế này, không kể ở 2 lĩnh vực khác nhau, có cách tiếp cận khoa học cũng rất khác nhau.

Jean Tirole theo truyền thống "toán học hóa" một ngành khoa học xã hội sử dụng công cụ toán (cực khó) để đưa ra những mô hình lý thuyết mới về thị trường có sự tham gia của các doanh nghiệp lớn (có market power). Ngược lại Thomas Piketty sử dụng rất ít toán, hầu như chỉ dùng số liệu lịch sử để xây dựng một lý thuyết về hệ thống kinh tế tư bản. Có thể nói Tirole đi từ bottom-up còn Piketty theo hướng top-down, hay nói theo chuyên môn kinh tế là micro vs macro.

Mặc dù khác nhau rất xa, nghiên cứu của Tirole và Piketty có một điểm chung là chỉ ra lòng tin ngây thơ vào invisible hand của trường phái kinh tế cổ điển không phải lúc nào cũng đúng. Các (đại) công ty có khi đi lệch khỏi nguyên tắc profit maximization vì luôn bị principle-agent problem. Ngay cả khi các công ty hoàn toàn chạy theo lợi nhuận, nếu họ có market power thì can thiệp của nhà nước vẫn cần thiết để đảm bảo nền kinh tế thị trường vận hành tối ưu. Mà can thiệp nhà nước không đơn giản là thiết lập mặt bằng giá dựa trên marginal cost của các công ty như các nhà kinh tế cổ điển đề xuất. Gốc rễ của vấn đề là phải đưa ra một hệ thống incentive và regulation dựa vào đặc thù của từng ngành công nghiệp, thậm chí từng công ty.

Piketty nhìn nhận vấn đề bất bình đẳng trong thu nhập và phân chia của cải trong xã hội cũng dưới góc độ khiếm khuyết của thị trường tự do hoàn toàn. Hệ thống kinh tế tư bản tự thân nó không thể giải quyết được vấn đề bất bình đẳng như một số nhà kinh tế cổ điển tin tưởng (vd Kuznets). Tất nhiên giải pháp mà Piketty đề nghị cũng là can thiệp của nhà nước vào thị trường, thông qua thuế khóa và trợ cấp xã hội.

Nhưng đáng ngại hơn, bài báo của The Economist link bên dưới cho biết vấn đề bất bình đẳng xét trên bình diện toàn cầu đã gia tăng đáng kể trong 2 thế kỷ qua bắt chấp các can thiệp của chính phủ nhiều nước nhằm hạn chế bất bình đẳng trong nội bộ nước mình. Gini coefficient toàn cầu tăng từ 49 năm 1820 lên 66 năm 2000. Nếu nước Anh ở thời điểm cực thịnh chỉ giầu hơn những nước nghèo cùng thời khoảng 5 lần, ngày nay Mỹ giàu hơn 25 lần.

Một điểm rất quan trọng mà bài báo đã chỉ ra (trích dẫn một nghiên cứu của OECD) là từ thập kỷ 1980 nhờ có toàn cầu hóa nên chênh lệch giầu nghèo giữa các quốc gia đã thu hẹp lại nhưng bất bình đẳng trong nội bộ các nước gia tăng. Điều này rất đúng với VN sau khi cải tổ và mở cửa nền kinh tế chênh lệch giàu nghèo trong nước tăng lên nhưng về tổng thể thu nhập đầu người của VN thu hẹp khoảng cách với các nước phát triển.

Như vậy đối với vấn đề bất bình đẳng (thu nhập, tài sản) thị trường tự do không giải quyết được ở tầm mức macro (một quốc gia) nhưng ở tầm mức super-macro (toàn cầu) nó lại có vẻ có tác dụng tốt. Vậy bài học ở đây là VN nên tiếp tục hội nhập với nền kinh tế toàn cầu đồng thời có những chính sách xã hội hiệu quả để giảm bớt chênh lệch giàu nghèo trong nước. Một chính sách rất hiệu quả là đầu tư vào giáo dục, y tế để những người nghèo chí ít có thể tích lũy human capital cho tương lai. Piketty đề xuất xây dựng một hệ thống thuế với thu nhập và tài sản, nhưng có lẽ với VN vấn đề trước mắt là xây dựng một ngành thuế trong sạch, hiệu quả.

Quay lại giải Nobel kinh tế, nhiều người nghĩ Piketty sẽ được giải nhưng tôi cho rằng sẽ khó trừ khi ông có thêm vài công trình đột phá nữa hoặc ủy ban xét giải thay đổi quan điểm. Giả Nobel kinh tế hầu như chỉ trao cho những người làm về lý thuyết, nếu có làm empirical thì cũng phải sử dụng những phương pháp rất đặc biệt có ý nghĩa khai phá.

Bài báo The Economist nhắc đến Angus Maddison với công trình thu thập số liệu kinh tế thế giới đồ sộ của ông. Maddison bỏ cả sự nghiệp và cuộc đời để xây dựng bộ số liệu cực kỳ hữu ích cho giới kinh tế học, nhưng ông không được trao giải Nobel kinh tế vì đó không phải một lý thuyết hay tư tưởng gì mới. Công trình cua Piketty (C21C) cũng tương tự như vậy.

Tôi đã có lần cho rằng những lý thuyết/tư tưởng kinh tế được giải Nobel có thể sai hoặc lỗi thời, nhưng những bộ số liệu mà Maddison hay Piketty dày công thu thập sẽ là tài sản vĩnh viễn của nhân loại.
http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21621908-what-impressive-work-economic-history-tells-you-about-inequality-breaking