Năm ngoái tờ The Economist có một bài báo dài về vai trò rất đặc biệt của Tòa Án Tối cao (Supreme Court of the US - SCOTUS) trong hệ thống nhà nước Mỹ. Tòa án này ngoài vai trò là tòa phúc thẩm cuối cùng trong hệ thống tư pháp còn là một tòa án Hiến pháp phân xử tính hợp hiến của các bộ luật (do quốc hội thông qua) hay các chính sách (do tổng thống/chính phủ đưa ra). Đây là một cấu thành quan trọng trong nguyên tắc check-and-balance của hệ thống nhà của các nước dân chủ.
SCOTUS có 9 thẩm phán, là những luật gia hàng đầu của Mỹ và được bổ nhiệm suốt đời (cho đến khi họ tự nguyện xin nghỉ (hưu) hay qua đời như thẩm phán Scalia vừa rồi). Phán quyết của tòa án này dựa vào đa số biểu quyết của 9 thẩm phán đó. Trên thực tế nhiều phán quyết quan trọng như vụ xử về cuộc bầu cử tổng thống năm 2000 (Gore vs Bush) hay vụ về tính hợp hiến của Obamacare năm ngoái có số phiếu xít xao (5/4) và các thẩm phán thường bỏ phiếu theo ideology của mình.
Thẩm phán Antonin Scalia là một người có quan điểm cực hữu trong số 5 thẩm phán của đảng Cộng hòa. Sự ra đi bất ngờ của ông khi một tổng thống Dân chủ đang tại vị là một cơ hội lớn cho đảng Dân chủ đưa người có quan điểm ít bảo thủ hơn vào SCOTUS. Tuy nhiên có một vấn đề tế nhị là năm nay là năm cuối cùng tổng thống Obama tại vị, do đó phe Cộng hòa đã lên tiếng sẽ phủ quyết bất kỳ nomination nào của Obama. Phe Obama/Dân chủ phản pháo lại cho rằng như vậy trái với Hiến pháp. Một chuyên gia luật của CNN đã dự báo đây sẽ là một trong những cuộc chiến dữ dội nhất trong lịch sử Thượng Viện Mỹ trong những tháng tới. Kết quả của cuộc chiến này sẽ có ảnh hưởng lâu dài đến chính trường và xã hội Mỹ trong tương lai.
Để hiểu được điều này cần nhắc lại phân tích của tờ The Economist về vai trò của SCOTUS. Theo tờ báo này chính quyền hạn diễn giải Hiến pháp của SCOTUS đã trao cho cơ quan này một quyền "làm luật" song song với Quốc hội Mỹ (và cơ quan lập pháp của các tiểu bang). Đã có những phê phán về "quyền lực" này của SCOTUS vì 9 thẩm phán nói trên không được dân bầu ra trực tiếp và họ thường tại vị hàng chục năm. Dù có bằng chứng cho thấy phán quyết của SCOTUS phần nào ngả theo đa số dư luận đương thời, ideology của các thẩm phán vẫn có tính quyết định, nhất là trong những vụ xử quan trọng có ảnh hưởng nhiều đến xã hội.
Trong vài năm lại đây thẩm phán Scalia được báo chí nhắc đến rất nhiều, có lẽ vì quan điểm rất bảo thủ của ông. Ông là người lớn tiếng nhất phản đối lại vụ hôn nhân đồng tính cho rằng nó trái Hiến pháp, ông từng từ chối dự buổi phát biểu của Giáo hoàng tại QH Mỹ cũng như các buổi State of the Union của Obama. Sẽ rất khó cho phe Cộng hòa đưa được người bảo thủ tương đương với Scalia vào SCOTUS ngay cả nếu nomination của Obama bị chặn trong năm nay và đảng Cộng hòa thắng trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới. Một SCOTUS ít bảo thủ hơn sẽ làm thay đổi diện mạo xã hội Mỹ không ít thì nhiều.
http://www.businessinsider.com.au/scalia-replacement-death-obama-nomination-2016-2
http://www.businessinsider.com.au/scalia-replacement-death-obama-nomination-2016-2
Năm ngoái tờ The Economist
ReplyDelete