Hôm trước tôi thắc mắc về tính hợp pháp của quyết định thi hành án tử hình tử tù Hồ Duy Hải nếu chưa có quyết định...

Hôm trước tôi thắc mắc về tính hợp pháp của quyết định thi hành án tử hình tử tù Hồ Duy Hải nếu chưa có quyết định bác đơn xin ân xá từ chủ tịch nước (lúc đó tôi chưa biết chủ tịch nước đã bác đơn xin ân xá hay chưa). Đúng như tôi nghi ngờ, theo Điều 59 Luật Thi hành án hình sự (http://vbpl.vn/TW/Pages/vbpq-toanvan.aspx?ItemID=25681), một tử tù chỉ phải chịu thi hành án sau khi chủ tịch nước đã bác đơn ân xá, đây là lối thoát cuối cùng để một tử tù thoát chết.

Qui định này cũng được đưa ra trong Điều 258 Bộ Luật Tố tụng Hình Sự (http://www.boluathinhsu.com/bo-luat-to-tung-hinh-su-phan-5-thi-hanh-ban-an-va-quyet-dinh-cua-toa-an/chuong-xxvi-thi-hanh-hinh-phat-tu-hinh.nd5-dt.76.011005.html).

Cũng theo hai bộ luật nói trên, để một bản án tử hình được thi hành cả TAND tối cao lẫn VKSND tối cao phải có văn bản không kháng nghị lại bản án (sơ thẩm và phúc thẩm), nghĩa là đóng lại tất cả các cửa kháng án của tử tù. Nếu một trong hai cơ quan này nghi ngờ bản án kết tội sai thì họ sẽ ra văn bản yêu cầu giám đốc thẩm hoặc tái thẩm lại vụ án. Có thể tóm tắt qui trình kết án và thi hành án tử hình theo luật như sau:

Sơ thẩm --> Phúc thẩm --> TAND + VKSND tối cao ra văn bản không kháng nghị --> Chủ tịch nước bác đơn xin ân xá --> Thi hành án.

Theo bài báo dưới đây qui trình vụ án Hồ Duy Hải như sau:

Sơ thẩm (12/2008) --> Phúc thẩm (4/2009) --> TAND tối cao không kháng nghị (5/2011) --> VKSND tối cao không kháng nghị (10/2011) --> Chủ tịch nước bác đơn xin ân xá (5/2012) --> Quyết định thi hành án (11/2014).

Như vậy về mặt lý thuyết cho đến tháng 5/2012 tất cả các cơ quan pháp luật của VN và chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã kết luận rằng bản án tử hình cho Hồ Duy Hải là đúng và xác đáng. Trong khoảng thời gian từ phúc thẩm đến khi chủ tịch nước bác đơn xin ân xá, gia đình Hồ Duy Hải đã gửi đơn kêu oan ở nhiều nơi.

Ít nhất theo Dân Luận (https://www.danluan.org/tin-tuc/20141130/luat-su-tran-hong-phong-don-de-nghi-giam-doc-tham-keu-oan-cho-tu-tu-ho-duy-hai) gia đình đã gửi đơn cho TAND/VKSND tối cao tháng 11/2011, còn luật sư Trần Hồng Phong cũng gửi đơn cho 2 cơ quan này tháng 2/2012 đề nghị tổ chức giám đốc thẩm. Điều này phù hợp với Điều 274 Bộ luật Tố tung Hình sự cho phép bất kỳ công dân nào có quyền nêu lên nghi ngờ về tính công minh của một bản án và đề nghị 2 cơ quan pháp luật nói trên tiến hành giám đốc thẩm.

Vì TAND+VKSND tối cao đã không kháng nghị và chủ tịch nước đã bác đơn xin ân xá nên bản án được quyết định thi hành (11/2014), theo ông Lê Quang Hùng (phó chánh án TAND Long An) sở dĩ bản án đến bây giờ mới có quyết định thi hành vì có sự thay đổi hình thức tử hình (từ xử bắn sang tiêm thuốc độc) nên gây chậm trễ (http://www.thanhnien.com.vn/pages/20141204/hoi-dong-thi-hanh-an-tinh-long-an-xac-nhan-hoan-tu-hinh-ho-duy-hai.aspx).

Theo Bộ luạt thi hành án hình sự đến thời điểm này quyết định thi hành án chỉ được hoãn trong 3 trường hợp: (a) tử tù là phụ nữ có thai hoặc có con nhỏ dưới 36 tháng (Điều 35 Bộ Luật Hình sự), (b) bất khả kháng, (c) tử tù khai thêm tình tiết mới.

Bộ Luật thi hành án hình sự không hề cho phép hoãn thi hành án theo đề nghị của gia đình hay thậm chí của chủ tịch nước. Ông Lê Quang Hùng "biện bạch" về trục trặc trong việc thoả thuận nhận xác với gia đình cũng hoàn toàn trái luật. Điều 60 qui định rằng gia đình phải làm đơn xin nhận xác và hội đồng thi hành án sẽ xem xét có đồng ý hay không, điều này không thể ảnh hưởng đến qui trình tử hình phạm nhân.

Một điểm trái luật nữa là không kể lý do hoãn không nằm trong 3 điều kiện nói trên, văn bản hoản thi hành án tử hình phải do tất cả các thành viên hội đồng thi hành án (gồm đại diện toà án, VKS, công an) ký. Văn bản hoãn (hình chụp trong bài báo này http://tuoitre.vn/tin/phap-luat/20141205/mung-mung-tui-tui-don-tin-hoan-tu-hinh-ho-duy-hai/680547.html) chỉ có một chữ ký của ông Lê Quang Hùng, nêu lý do sai (yêu cầu của gia đình), không có địa điểm thi hành án trái với Điều 58 Luật Thi hành án hình sự.

Tất nhiên đa số dân VN (trong đó có tôi) hoanh nghênh quyết định hoãn việc thi hành án tử hình Hồ Duy Hải dù nó trái luật. Tuy nhiên để sửa chữa lại vụ vi phạm pháp luật này, hội đồng thi hành án phải ra một văn bản hoãn thi hành án khác dựa vào điểm (b) và (c) nếu trên. Lý do (b) có thể là thuóc độc chuẩn bị tiêm cho Hồ Duy Hải bị quá date, còn lý do (c) là Hồ Duy Hải phản cung nói rằng mình bị nhục hình nên đã thú nhận bừa.

Không chỉ hội đồng thi hành án phải sửa sai mà cả chủ tịch nước Trương Tấn Sang cũng phải ra văn bẳn huỷ quyết định bác đơn xin ân xá trước đây. Chủ tịch nước đã có văn bản chính thức yêu cầu TAND+VKSND tối cao phải xem xét lại bản án trước ngày 4/1/2015, nghĩa là chủ tịch nước đã nghi ngờ quyết định của chính mình bác đơn ân xá vào tháng 5/2012. Chủ tịch nước cũng có thể có lúc sai, quan trọng là phải thừa nhận mình đã sai và sửa sai điều đã làm/đã quyết.
http://tuoitre.vn/tin/phap-luat/20141206/chi-can-001-can-cu-cung-se-xem-xet/681126.html