Sẽ là thiếu sót khi bàn về freedom, dù là freedom of expression trong vụ Charlie Hebdo, mà không nhắc đến Amartya...

Sẽ là thiếu sót khi bàn về freedom, dù là freedom of expression trong vụ Charlie Hebdo, mà không nhắc đến Amartya Sen. Một trong những ý tưởng quan trọng của Sen là có thể/nên đánh giá mức độ phát triển của một xã hội bằng freedom of choice của các thành viên trong xã hội đó.

Bản thân khái niệm freedom of choice khá phức tạp (xem bài link bên dưới) nhưng có thể hình dung là một xã hội phát triển phải đảm bảo cho mọi thành viên của mình những tập hợp lựa chọn (choice set) đủ lớn trong mọi mặt của cuộc sống. Ví dụ một nền kinh tế phát triển phải đảm bảo cho người dân có nhiều lựa chọn về việc làm, tiêu dùng, cơ hội kinh doanh... Với Sen mức độ phát triển kinh tế của một xã hội không đo bằng GDP/đầu người hay tổng của cải xã hội đó tích cóp được mà là những freedom of choice nói trên.

Tương tự như vậy một xã hội phát triển về mặt chính trị không phải là nó có đầy đủ ban bệ của một nhà nước hiện đại (lập pháp/hành pháp/tư pháp) mà là người dân có freedom of choice về các quyết định chính trị hay không. Còn về văn hóa freedom of choice ít nhất sẽ bao gồm điều kiện những người nghệ sĩ có được tự do vẽ tranh châm biếm/đả kích hay không. Tất nhiên như tôi đã viết trong entry trước, người dân cũng có freedom of choice về thưởng thức văn hóa khi quyết định có mua/xem Charlie Hebdo hay không.

Amartya Sen cho rằng freedom of choice vừa có thể là phương tiện (instrument) vừa có thể là mục đích (intrinsic). Đối với các họa sĩ của Charlie Hebdo, freedom về châm biếm/đả kích các lãnh tụ tôn giáo/chính trị là mục đích, tôi nghĩ họ không cần dùng nó làm phương tiện để kiếm tiền hay nổi tiếng. Những họa sĩ đó cho rằng xã hội Pháp đã đủ phát triển để đảm bảo quyền tự do châm biếm, người Pháp đã đủ văn minh để tiêu hóa những sản phẩm như vậy, đồng tình hay phản đối.

Nhưng họ đã nhầm. Dù chính phủ Pháp không cấm, dù người dân Pháp bình thường nếu không thích chỉ nhún vai quay đi, xã hội Pháp vẫn còn những kẻ đang chìm đắm trong mông muội của thời trung cổ không chấp nhận freedom of choice như vậy. Hơn thế nữa, trong thời đại toàn cầu hóa này, những người họa sĩ đó phải hiểu rằng giới hạn của freedom of choice không chỉ là văn minh trong nội bộ nước Pháp. Nếu họ biết freedom of choice giữa sự sống và cái chết của rất nhiều người cả trong lẫn ngoài Pháp sẽ bị ảnh hưởng bởi freedom of choice của cá nhân họ, lựa chọn châm biếm/đả kích tôn giáo của họ có thể phải thay đổi.

Tôi đồng ý với quan điểm cho rằng Charlie Hebdo không nên/không được đả kích một cách cực đoan như vậy, hay nói cách khác "the choice set" của cách họa sĩ tại CH phải thu nhỏ lại, qua luật pháp/qui định của nhà nước hay bản thân họ tự kiểm duyệt. Nhưng hãy luôn nhớ rằng điều này cần thiết vì xã hội Pháp nói riêng và toàn thế giới nói chung chưa đạt được mức độ phát triển/văn minh nhất định. Về lâu dài freedom of choice, ở đây là quyền đả kích/châm biếm, sẽ là mục tiêu tối thượng mà nhân loại cần hướng tới.

PS. Các bạn sinh viên kinh tế/chính trị nên đọc bài này, nhất là đoạn về rationality và "Chernoff Condition". Hãy ứng dụng lập luận của Sen để thấy optimal choice của CH trong một "choice set" nhỏ hơn có thể khác với trường hợp "choice set" lớn.
http://www.wider.unu.edu/publications/working-papers/previous/en_GB/wp-25