Cách đây 2 tuần The Economist có một bài điểm sách cho quyển "Why Information Grows: The Evolution of Order, from...

Cách đây 2 tuần The Economist có một bài điểm sách cho quyển "Why Information Grows: The Evolution of Order, from Atoms to Economies" của Cesar Hidalgo, một nhà vật lý tại MIT. Quyển sách đưa ra một giải thích thú vị cho các cấu trúc tự nhiên và áp dụng lập luận này cho sự phát triển của các nền kinh tế.

Dựa vào các công trình của Prigogine và Schrodinger, Hidalgo cho rằng các trật tự (mới) trong tự nhiên được hình thành khi một hệ thống bị đẩy ra ngoài trạng thái equilibrium. Sự kiện này tạo thành một tập hợp thông tin mà nếu vì một lý do nào đó (ngẫu nhiên hay do thượng đế/Alah xắp sắp đặt) được lưu giữ lại, vd DNA trong tế bào, thì trạng thái equilibrium mới sẽ khác trước, ít hỗn loạn hơn và xác suất một lượng thông tin mới nữa được tạo ra sẽ cao hơn (multiplier effect). Thiên nhiên sẽ càng ngày càng phức tạp nhưng có trật tự/qui luật hơn (order).

Ý tưởng này có vẻ rất trái ngược với nguyên tắc căn bản của kinh tế học (hiện đại). Các nhà kinh tế tin rằng một hệ thống luôn có xu hướng quay về trạng thái equilibrium. Khi một/vài lý do ngoại lai đẩy hệ thống ra khỏi trạng thái equilibrium thì không hề có một thông tin mới nào được tạo ra vì chẳng chóng thì chầy hệ thống sẽ tự quay về trạng thái trước đó. Ngay cả với growth theories, nghĩa là nhánh kinh tế học đi tìm lời giải thích cho sự thay đổi của các nền kinh tế theo thời gian, nguyên tắc equilibrium vẫn được tuân thủ chặt chẽ. Khái niệm balanced growth path là một ví dụ điển hình.

Nhưng với Hidalgo, động lực phát triển của một nền kinh tế chính là những lúc nó bị khuấy động ra khỏi trạng thái equilibrium. Bởi vì một nền kinh tế (cũng giống như một hệ thống tự nhiên khác) chỉ có thể "phát triển" - hay nói cách khác trở nên complex hơn - khi một lượng thông tin mới được hình thành và lưu giữ lại. Mỗi lần nền kinh tế bị đẩy ra khỏi trạng thái equilibrium trước đó thì nó có cơ hội tích tụ thêm thông tin và do đó sẽ phát triển. Ở đây tôi cho rằng Hidalgo phân tích thiếu mất chiều ngược lại, disequilibrium cũng có thể phá huỷ thông tin hiện hữu và do vậy làm một nền kinh tế/nền văn minh thụt lùi.

Ý tưởng disequilibrium tạo ra động lực phát triển (kinh tế) có hơi hướng của "creative destruction" nhưng tổng quát hơn chứ không chỉ thiên về supply-side như Schumpeter. Gốc rễ của phát triển (kinh tế) là sự tích tụ thông tin chứ không phải tư bản (physical/human) hay lao động. Con người khác với các nguyên tử hay các sinh vật vô tri trong tự nhiên ở khả năng chủ động tạo ra thông tin (multiplier lớn hơn) nhưng những rào cản về thể chế/chính trị hay văn hoá/tôn giáo vẫn đòi hỏi phải có disequilibrium thì quá trình phát triển mới diễn ra nhanh được. Ví dụ như quá trình "đổi mới" của VN thập kỷ 80-90 là một disequilibrium lớn giúp VN rời khỏi hệ thống bao cấp trước đó.

The Economics khen quyển sách của Hidalgo nhưng cho rằng tác giả cần phát triển ý tưởng của mình kỹ hơn. Nếu sau này Hidalgo và các nhà kinh tế xây dựng được một lý thuyết phát triển mới dựa vào disequilibrium như trong quyển sách này, biết đâu sẽ có một nhà vật lý được Nobel Kinh tế.


http://www.economist.com/news/books-and-arts/21659692-physicist-explains-how-order-born-multiplier-effects
http://www.economist.com/news/books-and-arts/21659692-physicist-explains-how-order-born-multiplier-effects