Trước khi quay lại vấn đề giá điện cần phải nhắc lại hai đặc thù rất quan trọng của thị trường điện.

Trước khi quay lại vấn đề giá điện cần phải nhắc lại hai đặc thù rất quan trọng của thị trường điện. Thứ nhất là điện năng không/chưa lưu trữ được nên sản xuất ra bao nhiêu phải tiêu thụ bấy nhiêu, hoặc ngược lại nhu cầu tiêu thụ bao nhiêu thì các nhà máy phát điện sẽ phát ra từng đó. Thứ hai là nhu cầu điện trong một ngày thay đổi rất lớn, vào những giờ cao điểm nhu cầu điện có thể cao gấp vài lần thời gian khác trong ngày. Sự thay đổi này còn phụ thuộc vào thời tiết và mùa vụ trong năm.

Vì hai đặc tính nói trên bất cứ hệ thống điện của quốc gia nào cũng phải có một số nhà máy phát "base load" và một số nhà máy khác phát "peak load". Thông thường base load, phần điện năng phát liên tục 24/24, do các nhà máy có operating cost rẻ (vd thuỷ điện, turbine khí) đảm trách, còn peak load do những nhà máy có khả năng tắt bật máy phát rất nhanh nhưng có chi phí cao hơn (vd nhiệt điện chạy diesel) phát. Hoặc trong trường hợp lưới điện quốc gia được nối với lưới điện các nước láng giềng thì có thể nhập điện tạm thời về để thoả mãn nhu cầu điện khi các nhà máy trong nước không đủ công suất phát peak load tăng đột biến(1). Ở những nước có thị trường bản sỉ điện, giá tính theo Mwh ở thời điểm peak load có thể gấp hàng chục thậm chí hàng trăm lần giá điện base load(2).

[(1): Cách đây mấy năm có lần PVN "tố cáo" EVN không chịu mua điện phát từ nhà máy điện Cà mau của mình mà lại nhập điện từ TQ với giá cao hơn. Tôi không biết nội tình vụ đó thế nào nhưng có thể có một lập luận "bênh" EVN như sau. Giá điện phát bằng turbine khí của PVN rẻ hơn nhưng EVN chỉ có thể mua với giá cho base load vì các nhà máy turbine phải chạy liên tục, không stop-start nhanh được cho nhu cầu peak load. Nếu giá PVN chào cao hơn giá của các nhà máy thuỷ điện thì có thể EVN sẽ ưu tiên mua base load từ các nhà máy thuỷ điện trước, còn thiếu bao nhiêu mới đặt mua từ PVN. Trong khi đó giá nhập từ TQ chắc chắn cho peak load nên phải cao hơn là điều có thể hiểu được.

(2) Vì giá peak load có thể tăng vọt cả trăm lần như vậy ở Úc có những "nhà máy điện" cực nhỏ (vài/vài chục Mw) do tư nhân đầu tư chỉ để phát điện vào những thời điểm nhu cầu tăng đột biến. Tôi biết có một farmer thậm chí đã mua mấy cái động cơ máy bay cũ về hoán cải thành máy phát điện để chạy bán điện peak load. Ngược lại những nhà máy thiết kế để chạy base load (rất khó dừng máy phát) phải chấp nhận bán giá thấp để có thể bán ra ổn định. Trong một vài trường hợp đột xuất khi nhu cầu thị trường tụt xuống quá thấp những nhà máy chạy base load (hoặc công ty bán sỉ đã ký hợp đồng bao tiêu) thậm chí có thể phải chấp nhận bán điện với giá âm, nghĩa là trả tiền cho người mua vì như vậy vẫn còn rẻ hơn phải dừng máy phát. Thị trường cạnh tranh tự do là vậy.]